Betaalbare topzorg?

Curatieve zorg kan worden onderverdeeld in vijf functies: 1) de eerste lijn, 2) electieve  zorg, 3) de laboratoria, 4) de basis medisch-specialistische zorg, en 5) de universitaire  en topklinische zorg. De grote omvang van de laatste typeert de Nederlandse zorgsector. Universitaire- en topklinische instellingen zijn verantwoordelijk voor circa zestig tot zeventig procent van het ziekenhuisbudget (exclusief derde geldstroom). Dit heeft duidelijke opbrengsten: hoge scores qua wetenschappelijke output, een hoog opleidingsniveau en een uitgebreide infrastructuur voor complexe patiëntenzorg.

De cijfermatige omvang van de topsector impliceert dat deze niet buiten beeld kan blijven bij de pogingen de zorg 'betaalbaar' te houden. Iets dat momenteel hoog op de agenda staat. De institutionele positie van de topzorg binnen het zorgbestel is echter buitengewoon stevig. Kleinere ziekenhuizen en ook veel zelfstandige behandelcentra zien de toekomst met meer zorg tegemoet. Zij worden steeds meer uitgedaagd door zorgverzekeraars die daarvoor ook over de instrumenten beschikken om goedkopere zorg te leveren. Het risico dat zij geen contract krijgen wordt reëel.

Dat probleem hebben de universitaire- en topklinische ziekenhuizen niet. Deze beschikken over een stevige marktmacht en zijn ondanks de gevoelde druk en administratieve last van de zorginkoop, duidelijk de bovenliggende partij in de onderhandelingen met de verzekeraar. Deze instellingen ontwikkelen zich ook meer en meer tot de spin in de zich verder ontwikkelende zorgnetwerken. Terecht of onterecht, maar de grip van de verzekeraar op deze instellingen die de hoogste uitgaven kennen is zeer beperkt - en daarmee dus ook op de totale uitgavenontwikkeling in de curatieve zorg.

Als we nu eens aannemen dat deze situatie niet van de een op andere dag wijzigt − dat wil zeggen dat de prikkels van gereguleerde competitie en selectieve zorginkoop voorlopig aan deze instellingen voorbij gaan − wat zijn dan de mogelijkheden voor de bijdrage van universitaire en topklinische instellingen aan het betaalbaar houden van de curatieve zorg?

Ik denk dat twee zaken beter binnen beeld dienen te raken: 1) focus op het eigen functioneren van de topzorg, met name de verdere verbetering en regie op de kwaliteit van de patiëntenzorg; en 2) de aanwending van de invloed van de centrale positie van deze instellingen op de andere aanbieders en spelers.

De omvang en brede focus van de universitaire en topklinische instellingen leidt onvermijdelijk tot veel coördinatieproblemen: er lopen verschillende bedrijfsmodellen door elkaar heen; en er is veel ondersteunende staf nodig om aan alle interne en  externe eisen te kunnen voldoen; de overhead is hoog. Hiernaast zijn er veel inherente breukvlakken in de zorg zelf, bijvoorbeeld voor de grote groep kwetsbare ouderen die 'continue' gebruik maken van allerlei vormen van zorg voor een groot aantal verschillende problemen. Hier is kortom nog veel winst te behalen, voor de betaalbaarheid en - belangrijker - voor de gezondheid. Feitelijk gaat het om herontwikkeling van zorgprocessen langs de lijn van 'patient value'.

De tweede uitdaging betreft het beter benutten van de invloed van de 'topsector' op de vele andere zorgaanbieders en beroepsbeoefenaren. Deze invloed is nu zeker niet altijd even uitgekristalliseerd en specifiek. Hier liggen echter wel heel veel kansen. De inhoud van de opleidingen, het onderzoek, de (medische) innovaties, monitoring van variatie in  indicatiestelling voor allerlei vormen van medisch handelen, de richtlijnontwikkeling − ze  hebben veel (indirecte) invloed op de kosten van de zorg. Het zijn de professionals binnen de universitaire en topklinische instellingen die een groot deel van deze activiteiten verzorgen. Hier liggen kansen als de werkzaamheden beter worden verbonden met de maatschappelijke behoefte aan betaalbare zorg.

Daarmee ben ik dan meteen - maar ongemerkt − terechtgekomen bij het doel van het  overgrote deel van de activiteiten van IQ healthcare. Vanuit de setting van een groot universitair ziekenhuis actief bijdragen aan de verbetering van de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg. Zo bezien is de taak nog lang niet klaar.

Dr. Patrick Jeurissen, senior onderzoeker IQ healthcare, programmaleider van Celsus Academie voor betaalbare zorg en coördinator Strategie bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.