Patiënt aan het roer of toch het geld?

Patiënten moeten meer betrokken worden bij hun eigen zorg. Patiëntenparticipatie is dan ook een van de uitgangspunten van het huidige volksgezondheidsbeleid. Maar in wiens belang is dat? In dat van de patiënt die een stem krijgt of in dat van de samenleving die streeft naar minder zorguitgaven in deze tijden van vergrijzing en economische crisis?

Patient empowerment
Patiëntenbetrokkenheid wordt vaak in één adem genoemd met patient empowerment. Empowerment staat oorspronkelijk voor pogingen om onderdrukte groepen weerbaarder te maken, zodat zij zelf voor hun rechten kunnen opkomen. Het doel van patient empowerment is dat zorgverleners en patiënten meer gelijkwaardige partners worden bij de besluitvorming over een behandeling. Het staat voor voorlichting aan patiënten zodat ze hun standpunten beter kunnen verdedigen. En het gaat over het verleggen van een eenzijdige beslissing van de dokter naar een gedeeld besluit van arts en patiënt, waardoor ook niet-medische overwegingen - die het leven van de patiënt aangaan - een rol kunnen spelen bij de keuze van wel of niet behandelen, en welke behandeling dan?

Maar de betekenis van patient empowerment is aan het verschuiven. Zo staat het nu ook voor instructies aan chronische patiënten om zorg en behandeling in eigen hand te nemen. Het gaat daarbij niet om een gelijkwaardige relatie of het delen van de beslismacht. Nee, het gaat erom dat patiënten doen wat de dokter zegt. Therapietrouw zorgt immers voor minder verspilling en dus voor lagere zorgkosten. Een economische afweging.

Zelfmanagement
Iets vergelijkbaars geldt voor de term zelfmanagement. In de simpelste vorm verwijst zelfmanagement naar zorgen voor jezelf, los van ziekte of gezondheid. Het oorspronkelijke doel ervan is patiënten zelf de regie te laten voeren over hun leven en om behandeldoelen af te stemmen op hun eigen, individuele voorkeuren. Maar zelfmanagement staat tegenwoordig ook voor activiteiten die de patiënt overneemt van professionele zorgverleners, vooral omdat dit voordelig is. Denk hierbij aan hartpatiënten die dagelijks hun bloeddruk en hartslag meten en de resultaten - via de computer - doorgeven aan het ziekenhuis of aan het experimenteren met de dosering van medicatie.

Patiëntenbetrokkenheid gecombineerd met goedkopere zorg
Bovengenoemde verschuivingen zijn opmerkelijk en roepen de vraag op wat er nu precies wordt bedoeld met patiëntenbetrokkenheid. Gaat het om meer regie en zeggenschap voor patiënten of toch vooral om economisch voordeel? Als (mede)auteur van achtergrondstudies voor het rapport De participerende patiënt erken ik het belang van beide: meer betrokkenheid van patiënten én streven naar goedkopere gezondheidszorg. Maar beide doelen moeten op een transparante manier worden nagestreefd en onderbouwd. En dat is vaak niet het geval. Aan de roep om meer betrokkenheid van patiënten ligt vaak een verborgen economische drijfveer ten grondslag. Dat leidt tot wantrouwen bij patiënten. Het mag niet zo zijn dat patiënten taken en verantwoordelijkheden krijgen opgedrongen  omdat daar economisch voordeel van wordt verwacht. Zeker, besparingen op de zorg zijn hard nodig. Maar het is ook van belang om helder en transparant te zijn over de doelen van patiëntenbetrokkenheid. Alleen dan kunnen arts en patiënt samen, op basis van wederzijds vertrouwen verstandige beslissingen nemen over welke taken door patiënten kunnen worden uitgevoerd.

Dr. Mariëlle Ouwens, MBA, gezondheidswetenschapper, hoofd sectie IQ development & support van IQ healthcare en coördinator kennisdeling en -toepassing bij de Celsus academie.