Beteugeling antibioticaresistentie noodzakelijk om de gezondheidszorg betaalbaar te houden

Toenemende antibioticaresistentie is één van de grootste bedreigingen voor de publieke gezondheidszorg. Een bijkomend probleem is dat er vrijwel geen nieuwe antibiotica in ontwikkeling zijn. Hierdoor kunnen doorgaans onschuldige aandoeningen levensbedreigend worden. De gezondheidszorg moet dus op zoek naar alternatieve wegen om antibioticaresistentie te beteugelen. Internationaal gezien pakt Nederland het probleem antibioticaresistentie erg goed aan.

Veel bacteriën zijn nuttig voor ons. Bijvoorbeeld om ons voedsel te verteren. Van sommige bacteriën kunnen we echter ziek worden. Om weer te herstellen kan antibiotica nodig zijn. Antibiotica doden de bacteriën of zorgen ervoor dat ze minder snel groeien. Soms worden bacteriën echter ongevoelig voor bepaalde antibiotica. Dit noemen we ook wel resistentie. Hoe vaker antibiotica worden ingezet, hoe groter de kans op de ontwikkeling van resistentie. Soms komt het zelfs voor dat bacteriën voor meerdere typen antibiotica resistent zijn. Dit noemen we multiresistentie en het komt steeds vaker voor. Infecties met multiresistente bacteriën kunnen in sommige gevallen levensbedreigend zijn. Daarnaast heeft en onderzoek aangetoond dat antibioticaresistentie in de EU leidt tot 25.000 extra doden en €1,5 miljard aan vermijdbare zorgkosten per jaar.

Er is dus een sterke behoefte aan maatregelen die antibioticagebruik reguleren en daardoor antibioticaresistentie verminderen. Daarnaast is het belangrijk om infecties met overdraagbare resistente bacteriën te voorkomen. Dit voorkomt dure behandelingen zodat onze gezondheidszorg betaalbaar blijft. In deze blog bespreek ik twee maatregelen waarvan is aangetoond dat ze de veiligheid, kwaliteit én betaalbaarheid van de gezondheidszorg waarborgen.

CASUS 1
Antibioticateams reguleren het antibioticagebruik in ziekenhuizen
Een kosteneffectieve methode om antibioticaresistentie te beteugelen is de invoer van een antibioticateam. Antibioticateams worden ook wel een  ‘A-teams’ genoemd. Sinds 2014 is ieder Nederlands ziekenhuis verplicht om een A-team te hebben. A-teams bestaan uit een groep medisch professionals die als belangrijkste doel hebben om antibioticagebruik te reguleren en te optimaliseren. Zijn doen dit door antibioticagebruik nauwlettend in de gaten te houden. Als antibiotica niet volgens de richtlijnen wordt voorgeschreven dan gaan zij in gesprek met de desbetreffende zorgverlener. De A-teams hebben een bewezen gunstig effect op het inperken van voorkomen en verspreiden van resistente bacteriën. Daarnaast lijkt het ook kosten te besparen, zonder nadelige gevolgen voor de geleverde zorg.

Een jaarlijkse kostenbesparing van €40.000 door de invoer van antibioticateams
Het Universiteit Medisch Centrum Groningen (UMCG) heeft de kosten en baten van hun A-team in kaart gebracht. Kosten die zijn er zeker, want de uitvoering kan niet door de medisch professionals ‘zomaar erbij’ worden gedaan. De totale kosten van het A-team waren €27.000 na één jaar. De kosten werden gemaakt voor A-team meetings, ontwikkeling en onderhoud van een e-mailalert systeem dat antibioticagebruik monitort, en feedback sessies van het A-team voor zorgprofessionals.

Maar baten zijn er ook. Sterker nog, de invoering van A-teams leidde zelfs tot grote kostenbesparingen voor het UMCG. Op korte termijn daalde het antibioticagebruik aanzienlijk, hierdoor hadden patiënten minder ligdagen in het ziekenhuis, en hadden zij minder verpleegkundige zorg nodig. Patiënten werden dus niet alleen effectiever behandeld, maar dit leidde ook nog tot aanzienlijke financiële winst: een besparing van bijna €70.000 voor ziekenhuiszorg. En belangrijk, de patiënttevredenheid bleef gelijk.

CASUS 2
Naleving van hygiënerichtlijnen om infecties te voorkomen is doelmatig
Om antibioticaresistentie te verminderen is het niet alleen van belang om antibioticagebruik te optimaliseren, maar ook om bacteriële infecties te voorkomen. In dat geval is er geen aanleiding om antibiotica voor te schrijven.

Personeel in ziekenhuizen en verpleeghuizen dient zich strikt te houden aan hygiënevoorschriften voor infectiepreventie. Denk hierbij aan het dragen van beschermingsmateriaal, handen wassen op voorgeschreven momenten, en het geïsoleerd behandelen van patiënten die geïnfecteerd zijn met resistente bacteriën. In veel instellingen zijn daarnaast deskundigen infectiepreventie werkzaam. Zij registeren en analyseren infecties, ze zien erop toe dat hygiënevoorschriften nageleefd worden door personeel, en ze zorgen voor voorlichting en scholing over infectiepreventie. Desondanks is de naleving van hygiënevoorschriften suboptimaal in veel zorginstellingen. Hierdoor loert het gevaar op een uitbraak van een resistente bacterie met verstrekkende gevolgen. Niet alleen lopen kwetsbare patiënten (levens)gevaar, de kosten om een uitbraak onder controle te krijgen zijn enorm.

De kosten die gemaakt worden ter preventie van infecties zijn nihil als we het vergelijken met het totale te besteden budget van een gemiddelde zorginstelling. Bij de meeste instellingen wordt tussen de 0,5 en 1% gespendeerd aan infectiepreventie. Om een mogelijke uitbraak onder controle te krijgen zijn intensieve maatregelen nodig zoals de (geïsoleerde) behandeling van geïnfecteerde patiënten door duur medisch personeel. De hoge kosten die hiermee gepaard gaan zijn vaak 6 tot 8 keer zoveel als de jaarlijkse kosten voor preventie. De gezondheidsrisico’s van een uitbraak benadrukken de relevantie van strikte naleving van hygiënevoorschriften en actieve screening op dragerschap van multiresistente bacteriën.

Een duurzame gezondheidszorg     

Door de ingrijpende gevolgen van antibioticaresistentie is het belangrijk om doelmatige maatregelen in te zetten. In het onderstaande rapport worden naast de A-teams nog meer creatieve methoden beschreven om antibioticagebruik te reguleren. Hiermee blijven we instaat om vrijwel alle aandoeningen te behandelen. Antibioticaresistentie vormt zo een minimale bedreiging voor de publieke gezondheid en onze gezondheidszorg blijft betaalbaar.

Deze blog is geschreven door dr. Edwin Oberjé, onderzoeker bij Celsus academie voor betaalbare zorg.

Wil je meer weten over doelmatige methoden om antibioticaresistentie te verminderen? Lees dan ook het volledige rapport ‘Cost-Effectiveness of Policies to Limit Antimicrobial Resistance in Dutch Healthcare Organisations’. Hierin worden vijf creatieve methoden beschreven van Nederlandse ‘good practices’, inclusief business cases waarin kosten en baten worden vergeleken. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft daarnaast een krant ontwikkeld waarin op compacte wijze de business cases uit het rapport beschreven staan. De krant werd gebruikt als input voor de hierboven genoemde ministeriële antibioticaresistentie conferentie.