Zorgclaim patiënt drijfveer achter stijgende zorgkosten?

Hoe kan het dat de (Nederlandse) zorg zo duur is en nog altijd duurder wordt? In gesprekken hierover met zorgprofessionals hoor je vaak dat de patiënt een van de bepalende factoren is. Patiënten vragen teveel, eisen teveel en zijn niet gerust voor ze van top tot teen zijn doorgelicht door een specialist.  

Dit beeld wordt deels ondersteund door ons eigen onderzoek uit 2013 waarin wij huisartsen enquêteerden over onnodige zorg (1). Onze hoofdvraag was: in welke zorgsectoren en bij welke zorg ervaren huisartsen onnodige zorg en wat zijn beïnvloedende factoren? Een opvallende bevinding was dat huisartsen voor onnodige zorg niet alleen naar ziekenhuizen en privéklinieken wijzen, maar ook naar huisartsenposten en de eerstelijns huisartsenzorg. Ofwel: de meerderheid van de huisartsen (58.2%) vindt dat zij zelf veel onnodige zorg leveren! De huisartsen toonden in de enquête een zeer patiëntgeoriënteerde attitude en relateerden dit nadrukkelijk aan onnodige zorg. Wanneer patiënten echt doorverwezen willen worden, stemt 66% van de huisartsen hiermee in om de relatie met de patiënt goed te houden. Meer dan 90% van de huisartsen gaf aan dat patiënten zorg als een recht ervaren, of sterk een behoefte hebben aan een verklaring voor bepaalde klachten, en dat dit leidt tot onnodige zorg.  

Met deze uitkomsten in het achterhoofd zijn de resultaten van een recent Amerikaans onderzoek des te opvallender. In dit onderzoek werd na afloop van 5050 poliklinische oncologie consulten gevraagd of de patiënt een verzoek had gedaan, of dit een klinisch gepast verzoek was en of aan het verzoek was voldaan (2).
In 8,7% (440) van de consulten deed de patiënt een verzoek tot diagnostiek, behandeling, verwijzing of ander type medische interventie. Hiervan waren er 11,4% (50) ongepast en de artsen stemden in 14% (7) in met het ongepaste verzoek. In de VS blijken (oncologie) patiënten dus helemaal niet zoveel te vragen: in slechts 0,14% (7) van 5050 consulten leidde een patiëntverzoek tot onnodige zorg. Bovendien, hoewel de patiëntverzoeken tot meer zorggebruik leidden ging het zelden om kostbare zorg.  

Het eerste probleem bij het vergelijken van deze studies is dat de patiëntenpopulaties natuurlijk verschillend zijn. Het is mogelijk dat patiënten in een huisartsenpraktijk veel mondiger zijn dan oncologische patiënten in een ziekenhuis. Evengoed gaf 84.5% van de Nederlandse huisartsen aan dat er in ziekenhuizen (veel) te veel zorg wordt geleverd. Dit zal dan toch ook in bepaalde mate voor oncologische zorg gelden? Of zijn Nederlandse patiënten veel mondiger en worden Amerikaanse patiënten geremd in hun zorgvraag door de hogere eigen betalingen? Of waren de Amerikaanse oncologen niet helemaal eerlijk in het rapporteren van patiëntverzoeken? 

Deze twee onderzoeken schetsen een tegengesteld beeld van de rol van de patiënt met betrekking tot zorggebruik en zorgkosten. Ons onderzoek suggereert dat persisterend claimgedrag van patiënten een drijvende kracht is in de toenemende zorgconsumptie, maar Amerikaans onderzoek dat de praktijk observeerde onderschrijft deze relatie niet. De vraag over de rol van de patiënt is nog niet beantwoord. Binnen Celsus benaderen we dit thema vanuit verschillende invalshoeken, met aandacht voor kosten, verwachtingen, de rol van de patiënt en die van de behandelaar. Wij willen weten wat er gebeurt in de spreekkamer als er een besluit wordt genomen over behandeling. We willen weten welke afwegingen gemaakt worden, met en voor welke patiënten, en hoe dit zich verhoudt tot de macro uitkomst: het op één na duurste zorgstelsel ter wereld.

1. Wammes JJ, Jeurissen PP, Verhoef LM, Assendelft WJ, Westert GP, Faber MJ. Is the role as gatekeeper still feasible? A survey among Dutch general practitioners. Fam Pract. 2014;31(5):538-44.
2. Gogineni K, Shuman K, Chinn D, Gabler N, Emanuel E. Patient Demands and Requests for Cancer Tests and Treatments. JAMA Oncology. 2015;1(1):33-39.

Door Wieteke van Dijk, MSc en Joost Wammes, MSc beiden promovendi bij de Celsus academie.