Fred en Ivo

Afgelopen week was Nederland in de ban van “het bonnetje van Fred en Ivo”. U kunt het haast niet gemist hebben: Staatssecretaris Fred Teeven kon zich het bedrag niet meer herinneren van een deal die hij als officier van justitie met een crimineel maakte. Minister Ivo Opstelten ging tevergeefs op zoek naar antwoorden, en meldde ondertussen een foutief bedrag aan de Tweede Kamer. Uiteindelijk kwam er toch nog een ‘bonnetje’ boven tafel, waaruit bleek dat de minister het parlement fout had voorgelicht. Exit Fred en Ivo.

Veel mensen begrepen niet dat Fred een dergelijk bedrag kon vergeten. Het ging immers om de belangrijkste deal uit zijn leven. Dan onthoud je zo’n bedrag toch vanzelf? “hij weet bijvoorbeeld ook nog wel hoeveel zijn huis in die tijd gekost heeft.” , zei verslaggever Frits Wester. Inderdaad zijn mensen geneigd om hoge bedragen van belangrijke gebeurtenissen te onthouden. Hierop is wel één opmerkelijke uitzondering: de kosten van genoten gezondheidszorg. En dat terwijl mensen ‘gezondheid’, naast ‘liefde’, als het aller belangrijkste in hun leven beschouwen.

Zo heeft een patiënt die opgenomen is geweest in het ziekenhuis, vaak geen idee wat dat gekost heeft. Ook de kosten van soms levensreddende operaties zijn bij patiënten niet bekend. Bovendien hebben zorgverleners vaak weinig kostenbesef. Vraagt u maar eens aan een medisch specialist hoeveel de behandeling die u krijgt nou precies kost. Grote kans dat hij of zij niet verder komt dan een ‘ongeveer’-antwoord.

Er is dus weinig kostenbewustzijn in de zorg. Is dat een probleem? Tijdens mijn studie Geneeskunde hoorde ik een hoogleraar zeggen: “In Nederland hoeven we het gelukkig nooit over geld te hebben in de spreekkamer. We kunnen ons zuiver bezighouden met wat het beste is voor de patiënt.” Een dergelijke uitspraak voelt natuurlijk prettig aan, net zoals “een mensenleven is niet in geld uit te drukken”. Helaas is de economische realiteit anders. We hebben nu eenmaal te maken met schaarse middelen die we zo goed mogelijk moeten verdelen.

Over die verdeling wordt veel gedebatteerd: het pakketbeheer, het eigen risico, de vrije artsen keuze; het zijn regelmatig terugkerende onderwerpen in het maatschappelijk debat over de beheersing van de zorgkosten. Zonder een goed kostenbewustzijn, is het lastig om over dergelijke onderwerpen een gefundeerde mening te vormen. Dan krijg je dat allerlei belangengroepen maar wat gaan roepen, wat de besluitvorming natuurlijk niet ten goede komt.

Onwetendheid over zorgkosten zorgt ook op het individuele niveau voor problemen. In Nederland kan iedere burger kiezen of hij een ‘vrijwillig eigen risico’ wil nemen. Hiermee kan je het verplichtte eigen risico verhogen met maximaal €500, -. Daar staat dan wel een premieverlaging tegenover. Van de burger wordt verwacht dat hij een afweging maakt tussen het dragen van extra vrijwillig eigen risico versus het hebben van een lage maandelijkse premie. Voor een rationele keuze moet je een inschatting kunnen maken van wat je aan zorg verwacht uit te geven. Door het ontbreken van kennis over zorgkosten maken veel mensen ‘domme’ keuzes, wat leidt tot onder- of juist oververzekeren.

Om het kostenbewustzijn te vergroten is er wel eens voorgesteld om patiënten hun zorgrekeningen te sturen (inderdaad: ‘een bonnetje’). Aan een dergelijk plan kleven ook belangrijke nadelen, zoals stigmatisering en administratieve lasten. Dat neemt niet weg dat onwetendheid over kosten ook tot problemen leidt. Fred en Ivo kunnen u daar alles over vertellen.

Floris Vlaanderen is arts in het Radboudumc en als onderzoeker werkzaam voor de Celsus academie.